SEA Games 33
Crystal Palace
Việc xác định rối loạn giới tính ở vận động viên là chủ đề được nhiều người quan tâm khi các tổ chức thể thao bắt đầu áp dụng những quy trình kiểm tra đặc biệt nhằm đảm bảo tính công bằng trong thi đấu. Từ lâu, phân loại giới tính vận động viên dựa chủ yếu trên giấy tờ khai sinh cùng đặc điểm sinh học lúc mới sinh. Tuy nhiên, khi phát hiện những trường hợp đặc biệt với biểu hiện rối loạn sinh học hay giới tính, các liên đoàn thể thao lớn đã dần áp dụng các biện pháp kiểm tra chuyên sâu hơn nhằm xác minh chính xác giới tính thực sự của vận động viên.
Liên đoàn bóng chuyền Việt Nam mới đây cũng đánh dấu bước tiến khi lần đầu tiên triển khai việc xác định rối loạn giới tính đối với các vận động viên trong nước. Mặc dù chưa công bố cụ thể quy trình thực hiện, song nhiều khả năng bộ môn này sẽ áp dụng phương pháp tương tự như các môn thể thao quốc tế khác. Thực tế, việc xác minh giới tính không đơn giản chỉ là xét nghiệm nhiễm sắc thể XX hoặc XY mà còn cần xem xét mức độ hormone và các yếu tố sinh học đa dạng khác của từng cá nhân. Chính vì vậy, xét nghiệm nhiễm sắc thể đã dần được thay thế bởi việc đo lường nồng độ hormone như testosterone nhằm phản ánh chính xác hơn đặc điểm sinh lý của vận động viên.
Caster Semenya bỏ lỡ Olympic 2024 sau những tranh cãi về giới tính
Quá trình kiểm tra xác minh giới tính trong thể thao đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển từ năm 1940. Ban đầu, vận động viên nữ phải có “giấy chứng nhận nữ tính” do bác sĩ cấp và trải qua kiểm tra trực quan cùng thể chất. Tiếp theo đó là xét nghiệm nhiễm sắc thể thể Barr dùng mẫu niêm mạc má để chứng minh vận động viên mang nhiễm sắc thể XX. Tuy nhiên phương pháp này từng bị loại bỏ vì không đủ cơ sở xác định chính xác giới tính, đặc biệt là khả năng bị nhầm lẫn với nam giới. Đến năm 1992, công nghệ xét nghiệm DNA bằng kỹ thuật Chuỗi phản ứng polymerase (PCR) được áp dụng nhằm tìm kiếm vật liệu di truyền liên quan đến nam giới trong mẫu vật lấy từ miệng. Dù vậy phương pháp này vẫn gây tranh cãi và dần mất chỗ đứng trước các chỉ số hormone.
Ngày nay, tiêu chí quyết định tư cách thi đấu chủ yếu dựa trên mức testosterone trong cơ thể vận động viên nữ. Một số phụ nữ mắc tình trạng khác biệt phát triển giới tính (DSD) sở hữu mức testosterone tự nhiên cao hơn bình thường, điều này gây ra nhiều thách thức cho các cơ quan quản lý khi phải cân nhắc giữa quyền lợi cá nhân và sự công bằng cho toàn bộ vận động viên nữ. Testosterone là hormone ảnh hưởng mạnh mẽ đến khối lượng xương cũng như sức mạnh cơ bắp sau tuổi dậy thì; ở nam giới trưởng thành, mức testosterone thường cao gấp nhiều lần so với nữ.
Một ví dụ nổi bật của vấn đề này là trường hợp của Caster Semenya – nhà vô địch chạy 800m thế giới và Olympic người Nam Phi có DSD nhưng được xác định hợp pháp là nữ từ khi sinh ra. Sự nghiệp của cô chịu ảnh hưởng lớn từ các cuộc điều tra và chính sách giảm testosterone do lo ngại lợi thế cạnh tranh không công bằng. Semenya từng phải sử dụng thuốc để hạ thấp testosterone, gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng và cuối cùng không có mặt tại Olympic 2024.
Tranh cãi kéo dài về chính sách phân loại giới tính
Mỗi bộ môn thể thao Olympic có quyền tự xây dựng quy định về tiêu chuẩn tham gia thi đấu liên quan đến giới tính nhưng chưa bao giờ có sự đồng thuận tuyệt đối giữa các tổ chức này. Chẳng hạn, môn boxing nữ tại Olympic Paris vẫn giữ tiêu chí đơn giản dựa vào thông tin ghi trên hộ chiếu thay vì kiểm tra hormone hay nhiễm sắc thể sau khi Liên đoàn quyền anh quốc tế bị loại khỏi hệ thống Olympic vì quản lý yếu kém và thiếu minh bạch.
Imane Khelif tham dự môn boxing nữ ở Olympic 2024 dù không vượt qua buổi kiểm tra giới tính của IBA ở giải vô địch thế giới 2023
Từ Tokyo 2021, Liên đoàn điền kinh quốc tế siết chặt quy định với các vận động viên mắc DSD yêu cầu phải duy trì mức testosterone dưới ngưỡng khá thấp là 2,5 nmol/L trong vòng sáu tháng trước khi thi đấu, thường thông qua liệu pháp hormone. Con số này thấp hơn nhiều so với đề xuất ban đầu và tạo ra nhiều tranh luận về sự công bằng cũng như quyền riêng tư cá nhân.
Các liên đoàn thể thao khác cũng đưa ra những chính sách riêng nhằm giải quyết vấn đề tương tự. Liên đoàn thể thao dưới nước thế giới cấm vận động viên nữ chuyển giới đã trải qua dậy thì nam tham gia thi đấu nội dung nữ và yêu cầu duy trì nồng độ testosterone ở mức thấp đối với trường hợp chưa trải qua dậy thì nam. Liên đoàn xe đạp quốc tế cũng áp dụng quy định tương tự nhằm duy trì sự công bằng trong thi đấu.
Ở khía cạnh bóng đá, FIFA giao quyền cho các liên đoàn quốc gia tự xác minh và đăng ký giới tính cầu thủ mà không thực hiện bất kỳ cuộc kiểm tra nào bắt buộc hay định kỳ tại các giải đấu quốc tế. Chính sách này đã tồn tại từ năm 2011 và đang được rà soát lại nhằm phù hợp hơn với bối cảnh hiện tại.
