SEA Games 33
Crystal Palace
Người Maya từ lâu đã được biết đến với khả năng quan sát thiên văn xuất sắc, đặc biệt là trong việc sử dụng lịch của họ để dự đoán các hiện tượng thiên nhiên phức tạp như nhật thực. Lịch Maya không chỉ đơn thuần là công cụ theo dõi thời gian mà còn ẩn chứa bí mật về cách họ có thể tiên đoán chính xác các lần nhật thực kéo dài hàng thế kỷ. Những nghiên cứu mới đây đã làm sáng tỏ rằng lịch này vận hành dựa trên các chu kỳ thiên văn tinh vi, cho phép người Maya duy trì được độ chính xác đáng kinh ngạc trong việc dự báo các sự kiện thiên văn quan trọng.
Các chuyên gia khảo cổ học và thiên văn đã đạt được bước đột phá khi khám phá thêm những hiểu biết mới về lịch Maya, đặc biệt là khả năng dự báo nhật thực một cách chính xác. Giống như nhiều nền văn minh cổ đại khác, người Maya sử dụng bầu trời như một cuốn sách mở để giải mã thông điệp thần linh và tìm kiếm dấu hiệu may rủi. Tuy nhiên, lịch của họ có cấu trúc rất khác biệt so với các hệ thống lịch khác hiện nay, khiến cho việc giải mã trở thành một thách thức lớn đối với giới nghiên cứu hiện đại.
Lịch chiêm tinh của người Maya bao gồm một chu kỳ 260 ngày, dùng để dự đoán số phận và vận mệnh cá nhân. Trong bộ tài liệu cổ Dresden Codex, một bảng ghi chép chi tiết về 405 lần trăng non tương ứng gần với 46 chu kỳ của lịch này đã được phát hiện. Nhờ đó, người Maya có thể dự đoán được các pha trăng non hoặc trăng tròn với sai số rất nhỏ, chỉ khoảng một ngày. Khả năng này tạo tiền đề quan trọng cho việc xác định thời điểm có thể xảy ra nhật thực hoặc nguyệt thực.
Nhật thực xuất hiện khi Mặt Trăng nằm ở vị trí giao điểm quỹ đạo với Mặt Trời và Trái Đất tại thời điểm trăng non; trong khi nguyệt thực xảy ra vào lúc trăng tròn. Do quỹ đạo Mặt Trăng nghiêng so với quỹ đạo Trái Đất quanh Mặt Trời, sự kiện nhật thực chỉ diễn ra khi ba thiên thể gần như thẳng hàng tại các giao điểm này. Điều này làm cho việc dự đoán chính xác thời điểm diễn ra nhật thực trở nên rất khó khăn và đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về chu kỳ thiên văn.
Chu kỳ 260 ngày không chỉ giúp người Maya theo dõi các giai đoạn của Mặt Trăng mà còn trở thành cơ sở để tiên đoán vị trí và thời gian xuất hiện nhật thực trên toàn cầu. Trong khi nguyệt thực có thể được nhìn thấy rộng rãi bởi hàng triệu người cùng lúc, thì nhật thực thường chỉ được quan sát tại những vùng đất hẹp hạn chế, điều này càng làm tăng giá trị của khả năng dự đoán chính xác từ lịch Maya.
Trong bảng lịch cổ của Dresden Codex, có hai mốc quan trọng được xác định gần nhất với thời điểm ba thiên thể thẳng hàng hoàn hảo – tức thời điểm xảy ra nhật thực. Giáo sư John Justeson – người đứng đầu nghiên cứu – chia sẻ rằng một điểm thuộc tháng thứ 358 trong lịch với sai số cực nhỏ so với ngày chuẩn, trong khi điểm còn lại nằm ở tháng thứ 223 với sai số lớn hơn khoảng bốn lần.
Bảng Nhật thực của Dresden Codex
Hai con số 358 và 223 không phải là ngẫu nhiên mà chúng phản ánh hai chu kỳ nhật thực quan trọng trong thiên văn học cổ đại: chu kỳ Inex kéo dài 358 tháng trăng và chu kỳ Saros kéo dài 223 tháng trăng. Đây là khoảng thời gian giữa các lần Mặt Trăng, Trái Đất và Mặt Trời xếp thẳng hàng gần như hoàn hảo kéo theo hiện tượng nhật thực hoặc nguyệt thực diễn ra tiếp nối nhau. Người Maya đã khéo léo thiết kế lại lịch âm dựa trên hai chu kỳ này nhằm duy trì độ chính xác lâu dài trong việc dự đoán những sự kiện hiếm gặp ấy suốt nhiều thế kỷ.
Bảng nhật thực đầy đủ của Dresden Codex
Một thử thách lớn đối với người giữ ngày – những chuyên gia am hiểu về lịch Maya – là việc đảm bảo tính liên tục và chuẩn xác của bảng lịch qua nhiều chu kỳ. Khi sử dụng bảng lịch âm tương tự như hiện nay, độ chính xác trong dự đoán nhật thực sẽ giảm sút sau vài chu kỳ do sai số cộng dồn. Nhưng bằng cách điều chỉnh và thiết lập lại lịch âm theo những khoảng thời gian phù hợp dựa trên chu kỳ Saros và Inex, họ đã giữ cho các dự báo luôn sát đúng với thực tế thiên văn.
Nghiên cứu cho thấy bảng lịch này có thể được biên soạn giai đoạn từ năm 1083 đến 1140 sau Công Nguyên. Điều đặc biệt là nó vẫn duy trì khả năng dự báo chính xác các lần nhật thực trải dài đến tận ngày nay. Thậm chí, bảng lịch này có thể tính toán đúng cả hai lần nhật thực đi qua Mexico trong vài năm gần đây – một minh chứng rõ nét cho sự tinh vi và hiệu quả vượt thời gian của hệ thống lịch cổ đại này.
Khả năng dự đoán nhật thực chính xác suốt nhiều thế kỷ từ lịch Maya không chỉ khẳng định trình độ khoa học thiên văn phát triển vượt bậc của nền văn minh này mà còn góp phần làm sáng tỏ mối liên hệ chặt chẽ giữa truyền thống cổ đại và kiến thức khoa học hiện đại về vũ trụ. Qua đó, nghiên cứu mở ra hướng tiếp cận mới thúc đẩy sự hiểu biết sâu rộng hơn về cách con người xưa đã tương tác và lý giải thế giới tự nhiên xung quanh mình.
